ویرانی در کمین برج‌ها و قلعه "اردمین" ساوه
۱۱:۱۲ | ۱۴۰۰/۰۹/۰۹
به گزارش اخبار ساختمان، قلعه و برج‌های اردمین که مستندات تاریخی قدمت آن را به دوره قاجاری نسبت داده‌اند، حدود ۵۸ کیلومتری شمال غربی شهر ساوه در منطقه‌ای کوهستانی واقع شده است، جایی در دامنه جنوبی رشته کوه رحمان بین سلسله کوه‌های البرز و زاگرس. بیشتر از یک دهه است که درباره سرعت تخریب این قلعه و برج‌های اردمین هشدار می‌دهند؛ سال ۱۳۹۱ در گزارشی که رسانه‌ای شد از تخریب قلعه اردمین که دارای بخش‌های اندرونی، ایوان‌ها، تالارهای شاه‌نشست و ارسی‌های گره‌کاری شده و برج‌های متعدد بوده و از معماری اشرافی حکایت دارد، خبر داده شد. آن سال‌ها بخش‌هایی از قلعه برای دامداری استفاده می‌شد.
سال ۱۳۹۴ بار دیگر درباره سرعت تخریب این قلعه و آن برج‌ها اخطار داده و اعلام شد که جز دامداری، بخش‌هایی از این بنای تاریخی محل زندگی معتادان شده است.
اهالی اردمین و دوستداران میراث فرهنگی آن منطقه اطلاع داده‌اند که وضعیت قلعه و برج‌های اردمین رو به وخامت رفته و با وجود پیگیری‌های زیاد، فریادرسی وجود ندارد.
داوود منظوری، استادیار دانشگاه، دوستدار میراث فرهنگی و از اهالی اردمین، درباره وضعیت این قلعه می‌گوید: این آثار باارزش در شرف ویرانی و نابودی کامل قرار دارند. مراجعات مکرر ما اهالی، دهیاری و شورای اسلامی به ادارۀ میراث فرهنگی ساوه و تهران تاکنون نتیجه‌ای نداشته است. از شکایت به سازمان بازرسی کل کشور هم نتیجه‌ای حاصل نشده است.
او همچنین برای تشریح وضعیت حال حاضر قلعه و برج‌های اردمین، یادداشتی برای ما فرستاد که در آن نوشته است: در محوطه ورودی روستا دو برج بلند قدیمی که نشان از پیشینه تاریخی این روستا دارد، به فاصله اندکی (حدود ۲۵۰ متر) از یکدیگر مشرف به حیاط بزرگ و مصفا با سنگفرش آجری در یک باغ چندهزار هکتاری پردرخت و سرسبز بنا شده‌اند. این برج‌ها اقامتگاه ارباب ده، علی‌اکبرخان ملقب به سیف‌السلطنه (سرتیپ سیف افشار) و پدرش حسینعلی خان وزیر نظام بوده است. ضلع جنوب شرقی برج‌ها مشرف به میدانگاه نسبتاً وسیعی است که در حال حاضر پایانه مسافربری روستا محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد این میدانگاه در گذشته محل تجمع افراد و یا جنگجویان تحت فرمان ارباب وقت بوده است. در ضلع شرقی این میدانگاه اسطبلی بزرگ با ظرفیت چندین رأس اسب وجود داشته است.
بالا: نمای اصلی برج‌ها. پایین: نمای متناظر نیمه‌تخریب هر برج
برج اول (برج شرقی) که استوانه‌ای و ظاهراً از خشت و گل بنا شده، دارای ارتفاع ۱۱ تا ۱۲ متر و تا حدی شبیه ارگ کریمخانی شیراز است. این برج دارای دروازه‌های چوبی بسیار قطور و سنگین با پلکان مارپیچ است که قُطر بنای آن حدود ۲۰ متر است. داخل برج دارای طرح‌های گچبری متنوعی است.
برج دوم، با فاصله حدود ۲۵۰ متر از برج اول، از نظر شکلی متفاوت و از لحاظ نمای ظاهری آجری با پنجره‌هایی نسبتاً بزرگ از جنس چوب بوده و نسبت به برج اول جدیدتر به نظر می‌رسد. ارتفاع این برج مشابه برج اول و دارای گنبدی با لبه‌های دندانه‌دار است و ساختار داخلی آن به این شرح است: ارسی‌های گره‌کاری‌شده با نقش‌های اصیل هنری، نشان از اهتمام سازندگان قلعه در استفاده از معماری اشرافی با به کارگیری هنرمندان زبردست دارد. البته نوع طراحی و گره‌کاری ارسی‌ها برگرفته از سبک هنر شیراز و دوره زندیه است. شاید قلعه در دوره زندیه ساخته شده باشد. (برای اطلاع از جزئیات ساختاری این برج‌ها به مقاله آقایان کاظمی و مختاری با عنوان "قلعۀ آردمین" در نشریۀ اثر جلد ۷، شمارۀ ۱۲، صفحۀ۱۰۷ مراجعه کنید.)
در حال حاضر بخش اندکی از تزئینات داخلی بنا به‌ویژه در تالار اندرونی باقی مانده است. بی‌توجهی به حفظ و مرمت معماری منحصر به فرد این برج‌ها و قلعه باعث شده بیشتر پنجره‌های ارسی در خطر نابودی کامل قرار گیرند.
گوشه‌ای از گچبری و تزئینات داخل برج‌ها
با توجه به کم‌نظیر بودن معماری این مجموعه تاریخی در منطقه، نابودی چنین میراث گران‌بهایی به لحاظ ارزش تاریخی و اثر ملی فاجعه است. استفاده نکردن از ظرفیت و جاذبه گردشگری منطقه، زیان اقتصادی و فرهنگی قابل توجهی را برای اهالی به بار خواهد آورد.
بخش زیاد این برج‌های تاریخی در شرف ویرانی کامل قرار گرفته‌اند. مراجعه‌های مکرر اهالی به ادارۀ میراث فرهنگی و گردشگری در ساوه و تهران و درخواست مرمت و نگهداری آن‌ها، با این بهانه که برج‌ها دارای مالکیت خصوصی بوده و ادارۀ میرات فرهنگی نمی‌تواند اقدامی در این زمینه انجام دهد، نتیجه‌ای در بر نداشته است. این در حالی است که اراضی دو باغ چند پهزار هکتاری و اسطبل، قطعه‌بندی و به اهالی فروخته شده که در این اراضی منازل ویلایی بنا شده است.
معضل دیگر تجاوز به حریم قلعه توسط بعضی از اهالی در حین ساخت و ساز است. لازم به ذکر است که اگر اقدام عاجلی در این زمینه صورت نگیرد در آیندۀ بسیار نزدیک، شاید کمتر از شش ماه دیگر فقط باید نظاره‌گر ویرانه‌های این دو اثر تاریخی باشیم که جز افسوس و حسرت فایده‌ای نخواهد داشت.
این دوستدار میراث فرهنگی همچنین از مسؤولان مربوطه، به ویژه وزارت میراث فرهنگی و گردشگری و از علاقه‌مندان به حفظ میراث تاریخی و فرهنگی کشور یاری طلبید تا در اقدامی فوری از تخریب کامل این دو اثر تاریخی که هویت این منطقه را شکل داده است، جلوگیری کنند.
ایسنا
